Sommige leerlingen ervaren moeilijkheden bij het leren of kunnen moeilijker participeren aan het onderwijsgebeuren, ondanks een krachtige leeromgeving en afstemming op hun behoeften. Voor hen bekijk je welke stappen je nog kan zetten om hun ontwikkeling een extra stimulans te geven.
Hoe je dat kan doen, bedenk je samen met de leerling, de ouders, collega-leerkrachten, je (zorg)team of leerlingenbegeleiding. In een gedeelde deskundigheid ga je samen op zoek naar een passende aanpak. Je kan klasinterne of klasexterne ondersteuning inroepen bv. van je zorgcoördinator, leerlingbegeleider of andere partners. Het CLB heeft in deze fase ook een ondersteunende rol. Op basis van je observaties en notities van wat goed gaat en waar of wanneer het fout gaat, ga je samen op zoek naar wat een leerling nodig heeft om zich te ontwikkelen. Je verwoordt welke specifieke onderwijsbehoeften hij heeft om bepaalde doelen te bereiken en geeft ook aan wat je als leerkracht en ouders nodig hebt. Hulpzinnen vanuit handelingsgericht werken kunnen je daarbij helpen (Pameijer e.a., 2018). Zo stem je de behoeften van de leerling, ouders, klasgenoten, leerkracht en school op elkaar af. Inzicht in de positieve en problematische aspecten helpt je om de situatie goed te begrijpen, doelen te formuleren en voor succesvolle interventies te kiezen.
De intensiteit van de maatregelen voer je waar nodig geleidelijk aan op. Je past ze ook aan naargelang de onderwijsbehoeften en de context in basis- of secundair onderwijs. Daarbij worden maatregelen niet zomaar opgelegd of overgenomen vanuit andere situaties. Als leerkracht ben je namelijk geen loutere uitvoerder van maatregelen, maar de spilfiguur om een sterke klasomgeving te ontwikkelen waarin al je leerlingen de leerdoelen kunnen bereiken.
Maatregelen
Vanuit het M-decreet (2014) omvat verhoogde zorg:
- Remediërende maatregelen = maatregelen waarbij de school effectieve vormen van aangepaste leerhulp verstrekt binnen het gemeenschappelijk curriculum. ‘Effectief’ betekent dat je onderzoekt of ze wetenschappelijk hun effect bewezen hebben.
- Differentiërende maatregelen = maatregelen waarbij je binnen het gemeenschappelijk curriculum een beperkte variatie aanbrengt in het onderwijsproces om beter tegemoet te komen aan de behoeften van individuele leerlingen of groepen van leerlingen. Hieronder valt variatie in de doelen, inhouden, instructie, tempo, werkvormen, groeperingsvormen en evaluatie.
- Compenserende maatregelen = maatregelen waarbij je orthopedagogische of orthodidactische hulpmiddelen aanbiedt, waaronder technische hulpmiddelen, om de doelen van het gemeenschappelijk curriculum of de doelen die na dispensatie voor de leerling bepaald zijn, te bereiken.
- Dispenserende maatregelen = maatregelen waarbij je doelen toevoegt aan of leerlingen vrijstelt van doelen uit het gemeenschappelijk curriculum en die waar mogelijk vervangt door gelijkwaardige doelen, zodat de studiebekrachtiging in functie van de finaliteit of het doorstromen naar het beoogde vervolgonderwijs, nog in voldoende mate kan bereikt worden.
Op de website van prodiagnostiek vind je protocollen met mogelijke maatregelen bij problemen op vlak van lezen en spellen, wiskunde, gedrag en emotie, spraak en taal, motoriek, cognitief zwak en cognitief sterk functioneren,... Hieronder vind je alvast een paar voorbeelden.
Remediërende maatregelen
- Een ondersteunend bordschema aanreiken om de structuur van de les te verduidelijken
- Niet alle oefeningen laten maken, alleen de basisoefeningen
- Voldoende inoefentijd voorzien
- Strategieën aanreiken om bepaalde handelingen in de toekomst zelfstandiger te kunnen uitvoeren
- Extra aanschouwelijk materiaal en visuele voorstellingen aanreiken
- Specifieke momenten inbouwen voor uitgebreidere, intensievere of verlengde instructies voor wie daar nood aan heeft
- Strategieën aanbrengen die het leren verbeteren, bv. mindmapping, spellingstrategieën...
- Met drie doosjes werken: wat goed gekend, bijna gekend en nog niet gekend is
- Regelmatig herhalen van wat min of meer geautomatiseerd is
Differentiërende maatregelen
- De leerling niet aan het bord laten komen voor een oefening
- Verdiepingsoefeningen aanreiken aan wie sneller klaar is
- Waar nodig een ander (bv. mondeling) of korter examen of toets geven
- Meer tijd geven om opdrachten, toetsen of examens te maken.
- Notities kopiëren van de leerkracht of een medeleerling
- Vrijstellen van huiswerk op dagen dat de leerling buitenschoolse therapie heeft
- Schrappen in werkboeken: alleen basiskennis nastreven en inoefenen, geen uitbreiding
Compenserende maatregelen
- Voorleessoftware, ICT-hulpmiddelen, een rekenmachine laten gebruiken,
- Overzichtskaarten met bv. maaltafels of spellingsregels op de bank voorzien,
- Onthoudkaarten van moeilijke letters of woorden ontwikkelen,
- Visualiseren met aangepast materiaal en/of stappenplannen
- Gedrags- of hulpkaarten met oplossingen voor individuele problemen aanreiken
- Ezelsbruggetjes of fiches met procedures of basiskennis laten gebruiken
- Een contract met verschillende maatregelen opstellen
Dispenserende maatregelen
- Vrijstellen van hoofdrekenen met moeilijke getallen, naargelang de moeilijkheidsgraad vervangen door bv. oefeningen maken met een rekenmachine, oefeningen van of in een lagere groep maken, extra inoefenen met gemakkelijker getallen,
- Vrijstellen van een zinnendictee, met als vervanging bv. alleen nieuwe woorden noteren, ontbrekende woorden invullen in een gatendictee met voorgedrukte zinnen,
- Bepaalde opdrachten niet of met een ander leerdoel laten uitvoeren,
- Vrijstellen voor (bepaalde) lessen van plastische, muzische, lichamelijke opvoeding,… met als vervanging bv. een theoretische opdracht voor dat vak of meer uren van een ander vak.
Maatregelen op verschillende niveaus
Maatregelen uit verhoogde zorg kan je aanreiken op verschilende niveaus.
1. Schoolniveau: sommige maatregelen zijn nuttig voor alle leerlingen van de school. Je kantelt ze in in je brede basiszorg op schoolniveau.
- Sobere layout toepassen op schoolniveau: alle leerkrachten hanteren dezelfde layout en lettertypes bij de opmaak van leermaterialen, taken, toetsen, examens
- Meer tijd voorzien tijdens toetsen of examens voor alle leerlingen die er nood aan hebben: iedereen mag langer doorwerken
- Een helder agenda op schoolniveau voorzien: het agenda aan het begin van de les samen stapsgewijs invullen of een digitale agenda aanreiken
2. Klasniveau: sommige maatregelen komen alle leerlingen van je klas ten goede. Je kantelt ze in in je brede basiszorg op klasniveau.
- In de klas een opdracht of toets altijd luidop voorlezen als leerkracht
- Toetsen en examens ruim vooraf aankondigen zodat iedereen de voorbereiding ervan goed kan plannen.
Leerlingen met gelijkaardige onderwijsbehoeften kan je (tijdelijk) ook clusteren, waarbij je specifieke maatregelen op maat van een groep leerlingen voorziet.
3. Individueel niveau: een leerling kan (tijdelijk) ook nood hebben aan specifieke individuele ondersteuning.