Schools leren en sociaal emotioneel leren (SEL) gaan hand in hand
Wie zich goed voelt, zal ook beter presteren. Dr. Kees van Overveld, pedagoog, gedragskundige en coördinator van het Expertisecentrum Gedrag bij het Seminarium voor Orthopedagogiek van de Hogeschool Utrecht pleit ervoor dat scholen, naast het schoolse leren zich nadrukkelijk moeten richten op het Sociaal-Emotioneel Leren (SEL). Door het stimuleren van het SEL zullen gedragsproblemen verminderen, is er een positieve invloed op het welzijn van de leerlingen en kunnen er betere leerprestaties volgen (Van Overveld, 2019). Bovendien kan het bijdragen tot de verwezenlijking van een veilige leer-en leefomgeving (Van Overveld, 2012).
Leerlingen moeten inzicht krijgen in hun eigen emoties en in die van een ander. Zo zullen ze minder geneigd zijn anderen te kwetsen of in conflict te gaan. Leerlingen begeleiden in het oplossen van conflicten zal maken dat ze beter relaties kunnen onderhouden. Dit kader geeft handvatten om met een volledige groep, een kleine groep of individueel aan de slag te gaan.
Hoe kan je als school een SEL gerichte aanpak hanteren?
Dit kan door aandacht te besteden aan deze vijf groepen van sociaal-emotionele competenties.
SEL wil leerlingen emotioneel competenter maken door het stimuleren van:
- Zelfbesef: Woorden te geven aan emoties, een positief zelfbeeld te ontwikkelen, kunnen inschatten van de eigen gevoelens
- Zelfmanagement: impulscontrole bij stressvolle situaties, leren ontdekken wat de triggers zijn en wat er voor jou werkt
- Besef van de andere: Leren ontdekken wat andere voelen en denken, empathie hebben, het perspectief kunnen innemen van anderen
- Relaties hanteren: Leren omgaan met anderen, coöperatief leren, en leren omgaan met sociale druk
- Keuzes maken : verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag, bijdragen aan een positief klimaat op school, eerlijke keuzes maken
Er bestaan heel wat SEL-programma’s maar niet ieder programma is even effectief. Hoe kan je het kaf van de koren scheiden? In Overveld, K. van (2017). SEL: Sociaal-emotioneel leren als basis gaat hij uitgebreid in op de drie cruciale fasen: de voorbereiding op de keuze voor een nieuw of ander programma, de implementatie van het programma binnen de school en de verankering van het programma binnen de school- en omgevingsstructuur.
Hoe wordt de klas een groep?
Binnen de aanpak van SEL wordt er ook de nodig aandacht besteed aan hoe een groep gevormd wordt.
De eerste werken van het schooljaar worden wel eens de gouden weken genoemd. Het moment om te investeren in de groepsvorming van de klas. Er zijn verschillende fases van groepsvorming en deze bepalen de dynamiek van de klas (Tuckman, 1965). Het goede nieuws is dat je deze fases kan sturen. In elke fase heeft de groep immers andere onderwijsbehoeften.
De verschillende fases zijn dynamisch. De kans is groot dat de groep door bijvoorbeeld de instroom van een nieuwe leerling of door een vervanging van de leerkracht bepaalde fases opnieuw moet doorlopen.
| Fase | Kenmerkend | Wat kan ik doen als leerkracht? |
|---|---|---|
| Forming | De fase om elkaar (terug) te leren kennen. Na de vakantie is de groep misschien even van elkaar vervreemd. |
Doe kennismakingsspelletjes en heb aandacht vanuit het sociaal emotioneel leren om emoties te benoemen.
Geef als leerkracht het gevoel dat iedereen welkom is en erbij hoort. Breng leerlingen met elkaar in gesprek |
| Storming | Leerlingen kennen elkaar. Ze komen los, de leiders worden bepaald en subgroepjes worden gevormd. Dit kan soms spanning opleveren. |
Stel samen met de leerlingen klasregels op. Hierbij kan je aandacht besteden hoe leerlingen omgaan met groepsdruk. Bepaal de regels van een groepsgesprek/kringgesprek en oefen samen met de leerlingen. Wees duidelijk, dit creëert veiligheid. |
| Norming | In deze fase worden de ongeschreven regels bepaald. Bijvoorbeeld Cas de leider van de groep bepaalt dat er tijdens de middag gevoetbald wordt, en dat meisjes niet mogen meedoen. |
Heb aandacht voor het leren omgaan met conflicten. Leer hen respect hebben voor elkaar en elkaars mening. Plan activiteiten die pestgedrag voorkomen.
|
| Performing | De leerlingen kennen elkaar en respecteren elkaar. |
Heb oog voor ieders talent en laat deze ook allemaal tot hun recht komen.
Zet in op samenwerking en verantwoordelijkheid nemen voor de keuzes die je maakt. |
| Adjourning | De groep houdt op met bestaan. |
Bereid je leerlingen voor op het afscheid.
Zorg voor een veilig en positief klimaat tot op het einde. |
Kees Van Overveld aan het woord
Videofragment Kansrijk Onderwijs 2019 In dit interview geeft Dr. Kees Van Overveld antwoord op een aantal leervragen van leerkrachten of je kan hier zijn artikel lezen uit het boek Kansrijk Onderwijs 2019.
.png)