Nood aan nieuwe autoriteit
Scholen zijn zich bewust van het verlies van autoriteit in het onderwijssysteem. Ze zitten soms met de handen in het haar. Hoe versterken we leerkrachten zodat ze sterk samen kunnen werken rond moeilijk hanteerbaar gedrag? Met andere woorden, hoe creëren we een nieuwe autoriteit, die haar sterkte niet haalt uit dreigementen, straffen, onbetwistbare gehoorzaamheid, afstand en angst- maar eerder door aanwezigheid, zelfcontrole en vastberaden volharding?
Chris, leerkracht secundair onderwijs met 20 jaar ervaring: “ Tegenwoordig hebben sommige leerlingen geen respect meer voor een leerkracht. Ze luisteren niet. Bijvoorbeeld, ik vraag om hun bank leeg te maken. Enkelen lijken het niet gehoord te hebben dus vraag ik het opnieuw. Ze zijn nog steeds met andere dingen bezig dus vraag ik het opnieuw, deze keer kort en krachtig. Zo gaat het nog even door, tot ik dreig met straf en mijn stem verhef. Op dat moment doen ze wat ik vraag, vind je dat niet erg?”
Nieuwe Autoriteit? Ok, maar hoe?
Met het principe van de Nieuwe Autoriteit introduceert Haim Omer een andere manier van kijken en handelen. Omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag doe je niet alleen! Leerkrachten, collega’s, directie én ouders verzetten zich uitdrukkelijk tegen elke vorm van grensoverschrijdend gedrag. Ze doen dit door te breken met situaties van onmacht en van escalatie.
Haim Omer aan het woord over nieuwe autoriteit en zijn belangrijkste principes
De fundamentele principes zijn PEN
(P) Presence/aanwezigheid
Het belang van de aanwezigheid van jou, als leerkracht in het leven van de jongere. Nieuwe Autoriteit wordt gekenmerkt door nabijheid en steun in plaats van afstand en macht. Het gaat er niet om de macht te hebben of de baas te zijn: dat leidt slechts tot strijd en escalatie. Je blijft als leerkracht nabij waar het kan en stuurt leerlingen niet zomaar naar buiten als ze zich niet aan de regels houden. Je herhaalt rustig wat je verwacht en zegt dat je hier later nog op terugkomt. Door controle over het eigen gedrag te nemen worden escalaties voorkomen. Je hoeft niet te winnen, enkel vol te houden.
Chris: “Ik probeer nu rustig te blijven indien leerlingen niet luisteren. Ik herhaal mijn vraag en ga fysiek dichter staan bij de leerling in kwestie. Bij de derde keer sta ik aan zijn bank, vraag ik het opnieuw krachtig maar met een zeer rustige stem en raak ik ondertussen zijn schouder of zijn bank aan. Ik heb gemerkt dat dit werkt. Ik heb ondertussen de banken in mijn klas zo verzet dat ik bij gemakkelijk bij iedere leerling kan.”
Smeedt het ijzer als het koud is! Het idee is om de situatie even te laten afkoelen alvorens ermee aan de slag te gaan. Leerlingen die boos zijn, hun gelijk willen halen of in hun woede zitten, daar kan je op dat moment geen verbindend gesprek mee aangaan. Nadien lukt dat wel.
Chris: “ Jinthe was tijdens het eerste lesuur na de middag uitgevlogen tegen een medeleerling. Het escaleerde tussen de twee. Ik heb beide leerlingen uit elkaar gehaald en heb hen gezegd dat we hier later op de dag zouden op terugkomen. Ik hield op het einde van de dag met elk van hen een rustig gesprek hierover en hoe ze het in de toekomst zouden kunnen aanpakken. Vroeger zou ik op het moment zelf tussengekomen zijn en gevraagd hebben wat er aan de hand was, waarop de emoties hoog zouden oplopen en ze met beschuldigingen naar elkaar zouden smijten.
Naast de aanwezigheid van de leerkracht is ook het participeren in de klasgroep van groot belang. Leerlingen willen ergens bij horen. Ze willen deel uitmaken van een groep. We moeten als leerkracht de banden blijven aanhalen, hoe moeilijk het soms ook is. We weten immers dat we ons echt zorgen moeten maken over leerlingen die geen verbinding meer hebben met ouders, leerkrachten, trainers, jeugdbeweging, leeftijdsgenotens, enz.
Chris: “een leerling die spijbelt krijgt van mij standaard een sms met daarin de boodschap: ‘ ik had je verwacht vandaag. Jammer dat je er niet bent. Tot morgen!’. Ik krijg nooit een sms terug maar daar draait het niet om. Door het bericht te sturen weet de leerling dat hij gemist wordt en dat hij de volgende dag gewoon opnieuw verwacht wordt. Zijn bank blijft staan, hoe lang hij ook afwezig is.”
(E) Empowering
Omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag bij een leerling impliceert in de eerste plaats dat we aan de slag moeten gaan met jou, als leerkracht en niet met de leerling zelf. We kunnen immers het gedrag van een ander niet veranderen, enkel het gedrag van onszelf. We laten de controle over de leerling los en focussen op zelfcontrole. Indien je zelf vanuit kracht handelt zal dit effect hebben op het gedrag van de leerling. Nieuwe Autoriteit is een manier van denken en doen waarin je naar je eigen gedrag durft te kijken en samen met anderen samenwerkt.
Chris: “ik was erg gefocust op de leerlingen. Zij moesten immers stoppen met het stellen van dat gedrag. Ik weet nu dat ik verkeerd was. Ik weet dat ik hun gedrag niet kan veranderen maar slechts kan beïnvloeden door mijn eigen gedrag. Sinds ik mijn focus verlegd heb lukt het me beter om rustig te blijven. De leerlingen merken dat ik rustig maar stevig in mijn schoenen sta.”
(N) Netsupport
‘It takes a village to raise a child’. Een goed antwoord op moeilijk hanteerbaar gedrag bied je vanuit het ‘wij’- standpunt. Juist door met collega’s, ouders en het netwerk van de leerling samen te werken laat je zien dat jij als leerkracht een professional bent, die gebruikmaakt van alle aanwezige krachten. Het benutten van eigen sterke kanten en die van de ander, het laten overnemen door anderen van dingen waar je zelf niet zo goed in bent, zorgt voor een wij-gevoel. Er wordt een gezamenlijke basis gelegd die ouders en school niet langer tegenover elkaar plaatst, maar juist samenbrengt in een gezamenlijke doelstelling: we willen weer in relatie komen met deze leerling zodat het beter met hem gaat. Indien er een bepaald standpunt wordt ingenomen dan is dat geen standpunt van een individu maar van een gemeenschap. Dit is een erg krachtig signaal naar de leerling toe. Verschillende partijen zullen moeten samenwerken, vanuit verbinding. Hoe moeilijk het gedrag is, hoe steviger en uitgebreider het net zal moeten zijn.
Chris: “ ik voel me gesteund door mijn collega’s en directie. Ik weet dat ik op hen kan rekenen indien het nodig is. Indien er een incident gebeurd is in mijn klas, spreekt de directie en een collega de leerling steevast aan in de gang. Niet om hem te berispen maar om een signaal te geven dat ze weten wat er gebeurd is. Ik sta niet meer alleen en de leerling weet dit. Ik heb ook gemerkt dat er een belangrijke kracht zit in het samenwerken met ouders en hun breder netwerk. Bij die ene leerling die spijbelt zijn we nagegaan wie bij hem thuis zou kunnen langsgaan ‘s ochtends om hem rustig te zeggen dat hij verwacht wordt op school maar zonder in discussie te treden. De ouders gaven aan vroeg weg te zijn naar het werk en niet meer het geduld te hebben om rustig te blijven. We hebben toen samen beslist dat de buurvrouw zou langsgaan, de mama van een goede vriend van die leerling. De ouders voelden zich gesteund en er werd opnieuw een krachtig wij-signaal gegeven naar de leerling.”
Relatie- en herstelgebaren
Naast deze drie belangrijke PEN-principes zijn relatie- en herstelgebaren erg belangrijk.
Relatiegebaren zijn positieve acties die je onderneemt t.a.v. de leerling. Relatiegebaren staan los van het gedrag. Het zijn geen beloningen. Ze worden ingezet om de relatie te herstellen. Het zou kunnen dat de leerling het gebaar afwijst. Door het vol te houden zal de leerling merken dat er opnieuw plaats is voor positieve aandacht.
Chris: “ ik durfde vroeger geen leuke taken meer te geven aan een leerling. Ik had schrik dat hij er misbruik van zou maken en dat ik de situatie niet meer onder controle zou hebben. Ik deed ook geen individuele gesprekken meer omdat ik dacht dat hij er niet op zat te wachten. Op een bepaald moment heb ik beslist hier toch opnieuw mee te beginnen. Ik moest een manier zoeken om korte, informele gesprekjes te kunnen doen. Ik ‘vergat’ af en toe met opzet mijn sleutel van het lokaal waardoor ik samen met de leerlingen even op een collega moest wachten die open kwam doen. Ik maakte van die tijd gebruik om korte, luchtige babbeltjes te doen over de voetbalmatchen van die week. Hierdoor zette ik een stap in de goede richting.”
Herstelgebaren zijn acties om de schade te herstellen. Als leerkracht stel je de vraag aan de leerling hoe we de schade zullen herstellen. Je moet het ijzer smeden als het koud is dus je doet dit op een rustig moment. Het zal uiteraard van leerling tot leerling afhankelijk zijn wat het herstelgebaar inhoudt. Belangrijk is dat het herstelt wordt. Er wordt op deze manier niet enkel aandacht geschonken aan de schade maar ook aan het herstel van de relatie. Als volwassene draag jij mee verantwoordelijkheid hiervoor. Dit kan inhouden dat jij of de ouders zelf initiatief moet nemen om te herstellen.
Chris: ‘Sam had het maandag te bont gemaakt in de klas. De andere leerlingen waren verschoten van zijn plotse agressie en enkelen kropen onder hun bank. Ik heb de les moeten stil leggen. Samen met de ouders hebben we gezocht naar een manier om de relatie met de klas te herstellen. Er werd afgesproken dat de ouders samen met Sam een cake zouden bakken. Sam weigerde thuis echter te helpen. De ouders bakten de cake zelf en brachten hem ‘s ochtends mee naar de klas. Ze vertelden aan de klas dat ze een cake hebben gebakken omdat ze het gedrag dat Sam maandag gesteld heeft in de klas niet kunnen vinden. Ze hoopten het met de cake weer goed te maken.’
Video: Herstel in het kader van nieuwe autoriteit en geweldloos verzet: klik hier
Een goede manier om te starten met de principes van Nieuwe Autoriteit is het bepalen van de essentie. Je gaat samen met je team op voorhand nadenken over het gedrag van de jongere. Je wil escalaties voorkomen en onnodige confrontaties vermijden. Kies daarom heel bewust op welke gedragingen je zal reageren en op welke niet. Verdeel de gedragingen in 3 manden. Slechts op de gedragingen in de kleinste mand zal je als team reageren.
Beschrijf en noteer met je hele team de moeilijke gedragingen die zich voordoen bij de leerling . Overleg welk gedrag je waar zou plaatsen en waarom, hou rekening met de percentages. Trap niet in de valkuil om te veel gedragingen in de kleinste mand te stoppen. Door dit overzicht weet je als team op welk gedrag je moet reageren en welk gedrag je gaat negeren. Door dit gezamenlijk te doen kan je een krachtig signaal geven aan de leerling. De leerling wordt hiervan op de hoogte gebracht.
Redenen om te kiezen voor Nieuwe autoriteit
Leerkrachten en schoolteams die kiezen voor de weg van Nieuwe Autoriteit, kiezen ervoor om…
- Aanwezig te zijn, ook als het moeilijk loopt. “Ook al gaat het moeilijk, ik laat je niet los”
- Zichzelf onder controle te houden en zich bewust te zijn dat men enkel zijn eigen gedrag kan besturen en niet het gedrag van een ander/leerling.
- Te handelen als deel van een netwerk, in team en met ouders
- In een transparante sfeer te werken: iedereen merkt hoe leerkrachten, schoolteams en ouders hun gezamenlijke autoriteit vormgeven
- Zich te verzetten tegen iedere vorm van grensoverschrijdend gedrag op een niet-escalerende manier, krachtig en vastberaden.