Als het gaat over het creëren van inclusieve leeromgevingen zijn we vaak op zoek naar een ‘magic solution’. We kijken naar anderen of zij dé oplossing hebben. De teleurstelling is groot want dit is veelal niet het geval. De sleutel zit tussen je oren. Inclusief werken vraagt namelijk in de eerste plaats het opzetten van een andere ‘bril’.
Zodra je de klaspraktijk bekijkt vanuit zo’n bril, zie je vaak dat je heel wat zaken doet of zie je meer mogelijkheden om methoden bij te sturen, aan te passen en zo beetje bij beetje meer inclusief te werken (Roose, 2019).
Meestal ben je jezelf niet bewust van de filters die jouw manier van kijken kleuren. Vergelijk het met hoe de filters op Instagram weergeven hoe je naar je omgeving kijkt. Is dat vooral in zwart-wit-contrast, eerder met een optimistische roze bril of met een nostalgische blik die in sepia kleurt uit heimwee naar hoe het vroeger was?
In de literatuur worden deze brillen ook wel eens opvattingen genoemd. Het wil dus zeggen dat leerkrachten verschillende opvattingen hebben over onderwijs. Bijvoorbeeld hoe de klas moet georganiseerd worden, hoe en wanneer leerlingen leren, etc. Deze opvattingen beïnvloeden het lesgeven, en deze lespraktijken beïnvloeden op hun beurt de mate dat leerlingen leren.
“Ik heb zelf het gevoel dat ik geen kwaliteitsvol onderwijs heb gehad. Op de hogeschool moest ik steeds bijbenen om nog algemene kennis bij te spijkeren. Ik schenk dus veel aandacht aan kennis. Het is het venster om naar de wereld te kijken.”
Dit citaat van een van de leerkrachten in het Potential-traject toont aan dat opvattingen gekleurd worden door de eigen (onderwijs- en persoonlijke) ervaring, door opvattingen vanuit de media, etc. Hoe je kijkt heeft dus een invloed naar hoe je de klas organiseert maar ook wat je verwacht van leerlingen. Uit onderzoek weten we dat leerkrachten de prestaties van hun leerlingen door de band vrij correct inschatten. Wanneer onderzoekers echter specifiek keken naar kwetsbare groepen, zoals leerlingen uit een kwetsbare sociaal-economische of etnisch-culturele achtergrond, zagen ze dat leerkrachten de neiging hadden om de capaciteiten van kwetsbare leerlingen lager in te schatten (dan wat leerlingen objectief gezien in hun mars hebben). Daarom is het dus van belang dat leerkrachten zich bewust zijn van hun opvattingen.
Drie opvattingen blijken volgens onderzoek cruciaal voor een inclusieve kijk (Roose, 2019). Ze kunnen niet zonder elkaar, versterken elkaar en zijn dus complementair.
- Erkenning en waardering van verschil
- heeft invloed op een positief klasklimaat. Dat klasklimaat maakt op zijn beurt een verschil voor (kwetsbare) leerlingen.
- is belangrijk om zelfvervullende negatieve opvattingen tegen te gaan. Het biedt een tegengewicht voor het heersende deficitdenken, waarbij individuele kenmerken van leerlingen vb. meertaligheid worden aanzien als een belemmering om te functioneren.
- Groeigericht denken
- houdt in dat leerkrachten geloven dat elke leerling kan groeien in het leerproces, en dat gaat samen met hoge verwachtingen stellen. Uit onderzoek blijkt dat leerkrachten die hoge verwachtingen hebben voor alle leerlingen, een andere aanpak hanteren (ze investeren meer tijd om extra uitleg te geven, feedback te geven, uitdagende vragen te stellen, etc). Dit draagt op zijn beurt bij tot een hogere leerwinst voor alle leerlingen.
- Flexibele opvattingen over het curriculum
- houdt in dat de leerkrachten gedifferentieerde leerdoelen kunnen opstellen door af te stemmen op de noden van hun leerlingen vanuit een positieve benadering van verschil én groeigericht denken. Dit wil zeggen dat leerkrachten hoge verwachtingen hebben, doelen formuleren in termen van wat ze concreet verwachten en zich baseren op geregelde tussentijdse evaluaties. Kortom leerkrachten hanteren een leerlingenkompas (Struyven,e.a. 2015).
Een belangrijke stap in het creëren van een inclusieve leeromgeving is dus bewust worden van de brillen die je opzet en hoe die je aanpak en je interactie met leerlingen beïnvloeden. Op het Potential-platform www.potentialtoteach.be vind je de werkvorm ‘Kijken doet leren. Samen aan de slag met het video-instrument’. Die helpt je om samen met collega’s interactief te onderzoeken welke inclusieve lenzen iedereen opzet en wat jullie gezamenlijke lens op inclusieve leeromgevingen typeert.