Kiezen voor herstel!
In een traditionele, sanctionerende schoolcultuur ga je na welke regel overtreden is, wie het gedaan heeft en wat er met de dader moet gebeuren. Echter vaak hebben we niet gezien wie de dader of wie de oorzaak is van het conflict. De herstelgerichte benadering kiest resoluut voor een andere weg door te werken aan een positief, verbindend schoolklimaat met oog voor diversiteit en met respect voor elkaar.
Juf Jelke: ’Ik heb het gevoel dat ik mijn hele toezicht lang oplossingen aan het bedenken ben voor ruzies tussen kinderen; ‘ga uit elkaar’, ‘speel iets anders’, ‘ieder om de beurt’.
Mr. Vandenbussche: ‘Als directie krijg ik elke dag leerlingen over de vloer die gestraft zijn. Ze komen meestal samen met de leerkracht langs. De leerkracht geeft uitleg over wat er gebeurd is en de leerling krijgt een berisping of sanctie. Ik vind het erg dat ik vooral op zulke momenten individueel contact heb met leerlingen. Ze krijgen schrik van me’. ’
Herken je deze situaties? Misschien is het tijd om een nieuwe weg in de slaan! De herstelgerichte benadering dient zich aan. Het is een andere manier van kijken naar conflicten en naar samenleven in het algemeen. Herstelgericht werken zet sterk in op verbondenheid met elkaar.
De belangrijkste uitgangspunten
- In plaats van zich te focussen op de persoon die de schade veroorzaakt heeft, verlegt men de focus op de schade die veroorzaakt is en hoe deze kan hersteld worden. Men duidt op het belangrijke principe om een onderscheid te blijven maken tussen de persoon en het gedrag dat die persoon stelt. Bepaalde gedragingen kunnen zo streng afgekeurd worden zonder daarbij de persoon te verwerpen.
- Herstelgericht werken brengt mensen bij elkaar. Dialoog, overleg en ontmoeting staan centraal. Het bevordert het verbindend samenwerken. Het gaat niet om iemand de les te spellen, het gaat om het bij elkaar brengen van de betrokkenen waarbij ieder zijn aandeel kan benoemen en zich wil inzetten om de situatie hersteld te krijgen. Indien het gaat over ernstige feiten dan zullen ook indirect betrokkenen een stem krijgen in het herstelproces. De confrontatie met anderen verbindt en doet een appèl op het nemen van verantwoordelijkheid.
- Herstelgericht werken doet een appèl op de verantwoordelijkheid. Iedereen is verantwoordelijk voor de relaties binnen een schoolklimaat. Zo is bijvoorbeeld iedereen verantwoordelijk om bij conflicten de relaties te gaan herstellen.
- Uitdrukken van gevoelens is erg belangrijk. Dit is lang niet evident. Het vraagt training vanaf jonge leeftijd. Hoe vlotter dit lukt, hoe gemakkelijker we tot de kern komen van wat er leeft.
- Het belang van de groep primeert. De impact van conflicten beperkt zich niet tot de direct betrokkenen. Pesters bijvoorbeeld hebben niet enkel een invloed op de gepeste leerling maar ook op de ouders die zich ernstige zorgen maken en hierdoor hun slaap niet kunnen vatten. Het is dan ook logisch dat elke betrokkene inspraak krijgt in het zoeken naar een antwoord op moeilijke situaties.
Meester Bart getuigt over Herstelgericht werken op school
Om herstelgericht te werken kan je heel wat methodieken inzetten. De ernst en de specificiteit van de situatie bepaalt je keuze hierin. Het gebruik van een verbindende taal via proactieve cirkels en herstelcirkels staat centraal. We beschrijven deze hieronder en verwijzen je graag door naar onderstaande bronnen indien je ermee aan de slag wil gaan!
Gesprekken via proactieve cirkels
Proactieve cirkels worden pro-actief ingezet, voordat er problemen zijn. Het is een methodiek om te werken aan een verbindende communicatie en aan een positief en veilig leef-en leerklimaat. Het is een vorm van klasgesprek waarbij iedereen respectvol en aandachtig luistert naar elkaar. Iedereen komt aan bod. Elke leerling krijgt de kans om het woord te nemen.
Een gesprek vanuit een proactieve cirkel vertrekt vanuit een cirkelopstelling. De cirkelvorm impliceert gemeenschap, verbondenheid, inclusie, eerlijkheid, gelijkheid en volledigheid.
Afhankelijk van de tijd die je hiervoor als leerkracht in de klas kan/ wil vrijmaken, kunnen proactieve cirkels dagelijks, wekelijks, .... georganiseerd worden.
Jij bepaalt als leerkracht het thema en stelt hierover een vraag naar de leerlingen toe. Bijvoorbeeld: "wat vond je het fijnste aan afgelopen weekend? Wat vind je leuk aan de persoon rechts van je?" Elke leerling antwoordt maar kan ook passen en zijn beurt overslaan. Je kan tijdens het gesprek een “spreekstok” gebruiken zodat het voor iedereen duidelijk is wie er aan het woord is. Je gaat op een neutrale manier het gesprek leiden en de leerlingen uitnodigen om hun verhaal te doen. Je geeft geen mening. Je legt bij aanvang de regels uit en gaat na of deze nageleefd worden. Bijvoorbeeld: je laat de spreker uitpraten, je inbreng is positief, niet kwetsend, wat gezegd wordt in de cirkel blijft in de cirkel,... . Regelmatig proactieve cirkels organiseren maakt leerlingen ook gewoon aan deze methodiek. Als je bij een conflict in de klas een herstelgerichte cirkel voorstelt, zal het gesprek vlotter verlopen.
Wil je graag zelf aan de slag met proactieve cirkels in je klas? Lees meer hierover in het artikel van PrOS Mechelen,2016
Herstelgesprek
Het doel van een herstelgerichte interventie is het erkennen en herstellen van o.a. materiële, emotionele en relationele schade. Herstelgesprekken zijn interactief en verbindend en kan tussen verschillende partijen (leerlingen onderling, tussen leerkracht en leerling,met de hele klas enz). Alle betrokkenen voelen zich verantwoordelijk en zoeken samen naar een oplossing. Iedereen heeft een gelijkwaardige kans om dingen binnen te brengen. Er is bereidheid om naar elkaar te luisteren, het eigen aandeel te benoemen en om over gevoelens te praten. Als leerkracht durf je door te vragen en oordeel je niet. Je geeft geen eigen oplossingen.
Volgende herstelgerichte richtvragen kunnen het gesprek structureren (Ligand):
Wat is er gebeurd (feiten)
- Hoe heeft het je geraakt? Wie is er nog geraakt? (beleving)
- Wat was jouw aandeel/verantwoordelijkheid? Wat kan jou inzet zijn?
- Wat verwacht je van de ander? Wat wil je dat de andere doet?
Elke herstelgerichte cirkel eindigt met afspraken (al dan niet schriftelijk in een herstelplan gegoten) die geformuleerd worden door alle betrokkenen in de cirkel. Er worden afspraken gemaakt om de relaties te herstellen en om te voorkomen dat het conflict zich opnieuw voordoet. Een persoon neemt de verantwoordelijkheid om dit “herstelplan” verder op te volgen.
In het onderstaande voorbeeld herken je dat leerlingen leren nadenken over de impact van gedragingen en worden er herstelgerichte acties afgesproken..
Alexis (8 jaar) en Beau (7 jaar) hebben ruzie. Beau rent naar de leerkracht en vraagt om hulp. De leerkracht vraagt aan Beau om te vertellen wat er precies gebeurd is (feiten). Nadien vraagt de leerkracht aan Beau om Alexis erbij te halen. Beau vertelt Alexis wat hij precies niet leuk vond. Beau vertelt vanuit zijn eigen perspectief zonder Alexis te beschuldigen. Alexis herhaalt wat Beau verteld heeft ‘je vond het niet leuk dat ik aan je haren trok’. Daarna zijn de rollen omgekeerd. Ze bedenken beide een oplossing en kiezen er samen één uit. Ze vertellen aan de leerkracht hoe ze het zullen oplossen. De leerkracht wenst hen proficiat met de bedachte oplossing en let erop dat ze wordt uitgevoerd.
Je kan als leerkracht niet elk probleem zelf oplossen. Je kan enkele leerlingen ‘opleiden’ tot herstelgerichte begeleiders. Ze worden tijdens de vrije momenten ingeschakeld om te bemiddelen bij kleine conflicten. Dikwijls zijn ze per twee en zijn ze herkenbaar gemaakt op de speelplaats, d.m.v. bijvoorbeeld een fluo hesje. Medeleerlingen kunnen op hen beroep doen bij ruzies en conflicten. Zij worden op hun beurt begeleid door de leerkracht.
De Sorrybox verzamelt allerlei methodieken en ideeën waarmee je aan de slag kan om herstelgericht te werken. Hier kan je ook leuke tips vinden, voor leerlingen én leerkrachten.
Herstelcirkel met de hele klas
Leerkracht Jelke heeft een klasgroep met een moeilijke dynamiek. Er zijn een aantal kinderen die de les storen, er zijn pesters en kinderen die gepest worden, er zijn kinderen die moeilijk te motiveren zijn om te werken enz. Hij heeft al heel veel geprobeerd. Hij heeft al heel wat geprobeerd om de situatie te veranderen. Hij besluit om een klasherstelcirkel houden.
Een (klas)herstelcirkel heeft het voordeel dat heel de klas betrokken wordt en dus niet enkel de stoorzenders aangepakt worden. Hierdoor kan je eventueel verzet van hen voorkomen. Bovendien zullen overtreders meer geneigd zijn hun daad toe te geven omdat ze weten dat het in eerste instantie niet gaat om de straf.
Het bijwonen van een herstelgerichte klascirkel is een uitdaging voor zowel de leerkracht als voor de leerlingen. Maar al na de eerste ervaring zullen vooral leerlingen er opnieuw naar vragen en de benadering appreciëren. Leerlingen waarderen een herstelgerichte aanpak omdat ze voelen dat ze gerespecteerd worden en dat er écht naar hen geluisterd wordt. In een herstelgerichte school voelen leerlingen zich partners. Als leerkracht en school geef je ook een duidelijk signaal door te laten zien dat problemen en conflicten opgelost moeten worden en dat de school hier ook effectief iets mee doet. Bovendien is het als leerkracht ook fijn om te merken dat leerlingen bereid zijn zich in te zetten voor een betere klassituatie.
Een voorbeeld bekijken? Klik hier
Herstelgericht werken op school
Herstelgericht werken op school (Hergo) is een herstelgericht groepsoverleg dat wordt ingezet bij een ernstig conflict of incident. Gezien de ernst van de situatie kunnen naast de betrokkenen en de school ook steunfiguren worden uitgenodigd, idealiter de ouders. De toon van het gesprek is formeler en verloopt gestructureerd volgens een vast script. Het doel is om samen op zoek te gaan naar een oplossing, naar hoe de verstoorde relatie tussen de partijen kan hersteld worden. Voorwaarde is wel dat degene die schade en/of leed veroorzaakte, erkent dat hij/zij in de fout ging. Door de achterban van al de partijen bij het overleg te betrekken, krijgt de voorgestelde oplossing een breder draagvlak en bijgevolg ook een grotere slaagkans.