Samenwerking als wondermiddel voor inclusie?

Wat is samenwerken

Samenwerking is een kritische succesfactor om een inclusieve leeromgeving te creëren (Mortier e.a., 2010). Het betekent nog niet dat alles kan gezien worden als samenwerken. Friend & Cook (2007), Ferbuyt e.a. (2019) identificeren een aantal karakteristieken die noodzakelijk zijn vooraleer er gesproken kan worden van samenwerken:

1. Samenwerken is een proces
2. Alle betrokken personen in de samenwerking worden gezien als gelijkwaardige partners
3. Samenwerking is gebaseerd op gemeenschappelijke doelen
4. Samenwerking is afhankelijk van gedeelde verantwoordelijkheid voor deelname en besluitvorming.
5. Individuen die samenwerken, delen hun bronnen met elkaar
6. Individuen die samenwerken, bepalen samen de uitkomsten
7. Er is vertrouwen en respect voor elkaar
8. Ieders expertise krijgt een plaats
9. Betrokken actoren worden versterkt

Wat zien we gebeuren als er goed samengewerkt wordt in een team met alle betrokkenen die werken met  leerlingen? (Hunt et al., 2003):

1. De momenten waarop leerlingen niet  kunnen meedoen in de klas, nemen af
2. Verbeteren van sociale interactie tussen klasgenoten
3. Leerlingen boeken meer leerwinst.
4. Er is  meer uitwisseling tussen volwassenen, zoals elkaars hulp vragen

Samen werken is niet gemakkelijk en vraagt soms veel tijd. Samenwerking gaat altijd samen met spanningen en hindernissen. Het gebeurt vaak dat er mensen in team niet bereid zijn om samen te werken. Dat kan zijn doordat ze niet gewoon zijn om samen te werken, ze niet weten wat er mogelijk is in team, ze zich niet op hun gemak voelen, ze moeite hebben met de situatie, etc. Het beleidsvoerend vermogen van een school kan hierin een cruciale rol opnemen om een kader rond samenwerking te scheppen, tijd voor planning en overleg te bieden, in continuïteit te voorzien bij samenwerking, te zorgen voor compatibiliteit tussen leerkrachten en professionaliseringskansen bieden (Ferbuyt, e.a., 2019). Vaardigheden die daarbij nodig zijn: actief luisteren, reflecteren, (kritische) zelfevaluatie, observeren van de praktijk en effectieve feedback geven en krijgen). Via deze samenwerkingsrelaties kunnen leerkrachten hun eigen onderwijspraktijk verbreden en leren ze hoe andere leerkrachten hun dagelijkse klaspraktijk aanpakken (Geduld, 2015).

Verder is samenwerking een belangrijke hefboom voor leraren aangezien leerkrachten op deze manier toegang krijgen tot elkaars expertise en deze expertise effectief kunnen gebruiken in hun eigen professionele ontwikkeling (Snell & Janey; 2000).

Samenwerken en inclusie

Niet iedere vorm van samenwerken is effectief of maakt een verschil voor het omgaan met diversiteit. Bekijk de slidecast ‘Samenwerking’ gebaseerd op het hoofdstuk ‘Samenwerking als wondermiddel voor inclusie?’ Nick Ferbuyt (2019).

Eigenschappen om effectief samen te werken

Om goed te kunnen samenwerken moet je over een aantal vaardigheden beschikken. We zoemen op basis van bovenstaande cartoon in op de anatomie van een effectief teamlid: Wat heb je nodig om te spreken van een effectief teamlid?    

• Bereidheid om naar de ander toe te gaan en afstanden te overbruggen
• Je voeten stevig op de grond
• Durf en moed (vb. om hulp te vragen, om feedback te geven,…)
• Een sterke maag (stressbestendigheid…)
• Een groot hart (voor leerlingen, collega’s, ouders…)
• Flexibiliteit
• Een sterke wil
• Optimisme
• De dingen zien zoals ze zijn (niet zoals je denkt of zou willen dat ze zijn)
• Goed kunnen luisteren
• Bereidheid om te blijven leren
• Een fijne neus om problemen te willen ontwarren en oplossingen te zoeken
• Creatieve ideeën
• Een klein ego
• Didactisch materiaal: Materiaal waarmee je op de klasvloer aan de slag kan gaan, zoals een spel, een hulpmiddel, leermateriaal,…
• Emotionele steun: Ventileren over school gerelateerde gebeurtenissen, informele babbel, hart luchten,…
• Informatie: Advies over hoe iets zou kunnen, brochure, website, een werkvorm,...
• Observatie en feedback: Gaan observeren, een klasobservatie met feedback vragen,…
• Super-/intervisie: Samen leren uit (eigen) concrete werkervaringen, leren van elkaar, samen reflecteren, bewust worden van eigen sterktes en werkpunten,…
• Co-teaching/teamteaching: Samen lesgeven en samenwerking op vlak van lesvoorbereiding en/of lesevaluatie met gedeelde verantwoordelijkheid en gelijke status.
• Individuele leerlingondersteuning in de klas: De ondersteuner helpt een individuele leerling in de klas (bv. extra uitleg geven, hulp bij motorische handelingen,…).
• Ondersteuning aan één of een groepje leerling(en) buiten de klas: De ondersteuner helpt één of een groepje leerling(en) buiten de klas (bv. ondersteuning bij het ‘leren leren’, remediëring, een luisterend oor bieden,…).