Expert in ervaringsdeskundigheid
Ouders zijn een onmisbare partner want hun betrokkenheid heeft een positieve invloed op zowel schoolprestaties als het welbevinden van leerlingen. Dat geldt des te meer voor leerlingen met een etnisch-culturele achtergrond, kinderen uit gezinnen met een lagere socio-economische status en kinderen met specifieke noden. Leerkrachten en ouders hebben elkaars ervaringen en expertise nodig om met de diversiteit aan taal, cultuur en mogelijkheden van kinderen om te gaan en alle ontwikkelingskansen te benutten. We spreken van ervaringsdeskundigheid.
Wat is dat nu ervaringsdeskundigheid?
Ouders hebben een onschatbare inbreng om hun kinderen te ondersteunen op school. Zij beschikken over veel kennis over hun kind en kunnen duidelijk maken wat er wel en niet werkt. Dat heeft te maken met de ervaringsdeskundigheid die ze hebben opgebouwd door de jaren heen. Ze hebben hun kinderen zien evolueren en ervaren in veel verschillende situaties, bij overgangsmomenten, bij verschillende mensen, enzovoort. Wanneer we te maken hebben met diversiteit op het vlak van taal, cultuur en mogelijkheden, dan kunnen we niet altijd terugvallen op datgene waar we mee vertrouwd zijn en is uitwisseling des te belangrijker.
- “Veelal werkt men voor kinderen met autisme met schema’s en pictogrammen omdat ze moeite hebben met onvoorspelbaarheid. Daar heeft Rosie weinig problemen mee. Een dansles die niet doorgaat, een andere babysit, een stagiaire op school. She handles it! Maar op andere vlakken kan verandering moeilijk zijn. Voor Rosie vormen een jas, muts en sjaal een heilige drievuldigheid. Deze periode van het jaar, wanneer muts en sjaal niet altijd meer nodig zijn, is het lastig voor haar. Flexibeler omgaan met die zaken vraagt veel inspanningen van haar.” (Cl., mama van Rosie)
- “Vanwege haar taalachterstand werkt Kiara keihard op school. Ik hoor bij het oudercontact dat de leerkrachtene heel bezorgd zijn om haar niet te overbevragen. Toen ik kon benoemen dat skaten haar uitlaatklep is en dat als het teveel wordt, ze weg is naar het skatepark, voelde ik de rust terugkeren bij de leerkracht.” (mama van Kiara)
Door de ogen van ouders kijken naar samenwerking
Als we door de ogen van ouders naar samenwerking kijken om inclusie waar te maken, dan geven ze vijf punten aan die belangrijk zijn(Vandenbussche & Van de Putte, 2019).
Luisteren naar de inbreng van ouders
Een vaste waarde in de relatie tussen ouders en school is luisteren naar de verhalen die ouders meebrengen. Het impliceert een gerichte betrokkenheid van de school op de ouders en hun gezinssituatie. Die openheid en oprechte betrokkenheid vormen de sleutel om in contact te treden met ouders. Het legt een basis van vertrouwen die noodzakelijk is om samen op weg te gaan. Om dat te bereiken is regelmatig overleg, zowel formeel als informeel, een must.
Respect voor de geschiedenis en de keuzes van ouders
Ouders vragen begrip voor hun geschiedenis die ze meedragen en willen respect voelen voor wie ze zijn en wat ze inbrengen voor de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind. Niet iedereen blikt terug op een positieve geschiedenis. Sommige ouders dragen grote demonen met zich mee of hebben zelf een negatieve schoolloopbaan achter de rug of hanteren andere waarden en normen.
Toegankelijkheid en doelgerichtheid
Ouders vragen om overlegmomenten doelgericht te houden. Zij zien hoe belangrijk het is om afspraken te maken zodat iedereen weet wie wat tegen wanneer kan doen, in plaats van gewoon overleg te plegen.
Oog voor het onzichtbare pedagogische werk
Ouders, en vooral moeders, doen vaak veel werk achter de schermen dat onzichtbaar blijft, zoals extra stimulatie en oefeningen, naar de therapie brengen, aanpassingen verzorgen, enzovoort. Sommige leerkrachten hebben daar oog en ontzag voor en erkennen dat ouders heel wat flexibiliteit aan de dag leggen en een groot aanpassingsvermogen ontwikkelen. Respect voor ieders eigenheid impliceert dat de normen en waarden van ouders of familiesystemen verschillend mogen zijn van de norm die voor de leerkracht herkenbaar is. Dat vraagt een open houding om elkaar te beluisteren en op zoek te gaan naar oplossingen die werkbaar en op maat van het gezin zijn.
Tijd nemen en krijgen.
Inclusieve leeromgevingen creëren en het bijhorende zoekproces vraagt ook anders omgaan met tijd en tempo. Het leert enthousiast te zijn over elke kleine stap die wordt genomen. Ouders brengen het langetermijnperspectief binnen. Wat er nu niet is, kan op lange termijn misschien wel mogelijk zijn.
Meer lezen: Vandenbussche, H.& Van de Putte, I. Dynamische samenwerking met ouders. Sneltrein of boemeltrein. ‘in Vantieghem,W. & Van de Putte. Vol Potentieel. Krachtig lesgeven in diversiteit. Acco.
Community of Practice: Ouders rond de tafel
Ouders hebben vaak de ervaring dat ze niet gehoord worden. Hun ervaringsdeskundigheid wordt niet altijd ingezet. Community of practice (COP) gaat weg van een expertenmodel en gaat resoluut voor een partnerschapmodel. Leerkrachten en ouders genereren samen nieuwe informatie in het belang van het kind/jongere. Samen weten ze meer dan ieder voor zich. Er ontstaat een geweldige samenvoeging van de deskundigheid van de leerkracht met die van de ouder, die ervoor zorgt dat het beste uit kinderen wordt gehaald.
Er is geen vooraf bepaalde groep die in een COP stapt, het kan gebeuren dat de leerling een heel goede band heeft met iemand van het secretariaat en dat het hierdoor zinvol is om deze persoon te vragen om deel te nemen. Liefst worden ook de ouders én de leerling betrokken in de COP, zelfs wanneer het gaat om een COP in het lager onderwijs. In een COP wordt er vanuit gegaan dat iedereen een expert is. In een COP zitten vijf tot zeven mensen die de leerling kennen. Het moet gaan om mensen die regelmatig contact hebben met de leerling en ook echt weten hoe deze leerling is.
De pedagogische begeleidingsdienst van Katholiek Onderwijs Vlaanderen heeft de voorbije jaren samengewerkt met scholen die op een innovatieve manier met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften wilden omgaan. Dat gebeurde in het kader van het prioritaire nascholingstraject ‘M-decreet’ V-eSperAnZA (Verbindend Samenwerken Aan geïntegreerde zorg. Meer informatie is te verkrijgen bij: inge.ranschaert@katholiekonderwijs.vlaanderen
Kenmerken van een COP
“Soms heeft een leerkracht een gevoel dat zij echt alles geprobeerd heeft. COP brengt nieuwe ideeën en mogelijkheden naar voor”.
Een COP is geen klassenraad en geen multidisciplinair overleg. Het is een samenkomst van mensen die samen nadenken over concrete acties voor een bepaalde leerling in een bepaalde situatie. Het startpunt zijn de ondersteuningsbehoeften. Dit kan bijvoorbeeld zijn: ‘Ik heb nood aan verbinding met mijn klasgenoten’. De deelnemers bepalen zelf de intensiteit van de samenkomsten en alle partners zijn gelijkwaardig. Het is altijd de bedoeling om te komen tot concrete acties, nieuwe dingen die worden uitgeprobeerd en ook zeer snel geëvalueerd worden.
Een COP biedt als voordeel (Mortier, 2018):
- Het biedt een alternatief voor top down modellen
- Het biedt ruimte voor onzekerheid en vertrouwen
- Het verkleint de kloof tussen theorie en ervaringsdeskundigheid
- Het maakt gelijkwaardige relaties mogelijk
Een COP is intensief, zwaar en het vraagt tijd. Je doet het dus best doordacht. Het kan ook ingezet worden voor leerlingen in de brede basiszorg maar kent zeker zijn plaats in fase 2 of 3 van het zorgcontinuüm. Er zijn meerdere bijeenkomsten nodig. Het vraagt ook een procesbegeleider die er voor zorgt dat de COP niet vervalt in een klassieke klassenraad. Deze procesbegeleider is zeer belangrijk en de scholen in het V-esperanza project gaven ook aan dat de nood aan een procesbegeleider bleef bestaan nadat een COP voor het eerst doorlopen was.
Voorwaarden om een COP te doen slagen
Het slaagt ook niet zomaar, om te kunnen slagen moeten we onder andere echt een plaats maken voor de kennis van de ouder. Zij kennen hun kind op een heel andere manier en kunnen waardevolle kennis inbrengen. Voor ouders kan het soms moeilijk zijn om hun plek in te nemen. Zij zijn het vaak niet gewend dat hun kennis als waardevol wordt ingeschat. Het is dan ook belangrijk om de ouder echt uit te nodigen om zijn/haar inzichten te delen. Zodat ouders zich erkend voelen in hun expertise en als volwaardige partners deel kunnen nemen. Hierbij is het ook belangrijk dat ouders voldoende ondersteuning krijgen en dat de procesbegeleider hun evenwichtigheid sterk bewaakt. Ditzelfde geldt uiteraard voor de leerling. Er moet nagedacht worden wat heeft de leerling nodig om volwaardig te kunnen deelnemen. Veiligheid en evenwaardigheid zijn hierin sleutelwoorden.
Wanneer we een COP doen rond het gedrag van een leerling, is het belangrijk om op de kleine successen te focussen. Gedrag veranderen vergt veel tijd en er komen veel (soms heftige) emoties bij kijken. Bovendien is het belangrijk om niet op alle terreinen tegelijk te willen werken, maar te focussen op bepaalde gedragingen in bepaalde situaties.
De procesbegeleider
Een procesbegeleider heeft, zoals eerder al duidelijk werd, een zeer belangrijke taak binnen een COP. Zij zorgen voor de gelijkwaardigheid, de nodige veiligheid, maar zorgen er ook voor dat de principes van een COP steeds in de gesprekken blijven. Zo blijven ze hameren op de actiegerichtheid van de gesprekken en voorkomen op die manier dat het gesprek te ver afwijkt. De leden van een COP verwachten vaak ook een inhoudelijke bijdrage van de procesbegeleider. Dit kan echter nooit de bedoeling zijn omdat het belangrijk is dat de goed echt eigenaar blijft van het proces en de acties van de COP.
Een procesbegeleider zorgt er ook voor dat er steeds ruimte is voor de belevingen van de verschillende deelnemers. Er wordt zelden over harde feiten gediscussieerd, het gaat bijna altijd over belevingen en het is belangrijk dat deze voor waar worden aangenomen.
Resultaten
Tijd is altijd onze grootste vijand. De vraag rijst dan ook: Kunnen we hier wel tijd voor vrij maken en wat levert het op?’ De leerkrachten die deelnamen aan V-esperanza zagen duidelijk de positieve effecten van de COP, al gaven ze wel aan dat ze een procesbegeleider blijven nodig hebben. De ouders en de leerlingen waren ook positief, waarbij de leerlingen het eerste gesprek in een COP wel vaak als intimiderend ervaren, daarin is de uitnodigende houding van de procesbegeleider dus zeer belangrijk.
Meer weten:
Mortier, K. (2018) Verbindend samenwerken aan geïntegreerde zorg. Lessen uit het nascholingsproject V-eSperAnza. Dialoog. p. 12-16.
Mortier, K. (2018): Communities of Practice: a Conceptual Framework for Inclusion of Students with Significant Disabilities, International Journal of Inclusive Education, DOI: 10.1080/13603116.2018.1461261